گرفتن مایع نخاع: از اقدام تا عوارض آن

گرفتن مایع نخاع، از انجام تا عوارض آن:

گرفتن مایع نخاع روشی است که در صورت نیاز، توسط پزشک یا متخصص مراقبت های بهداشتی انجام می‌شود تا مایع مغزی نخاعی مورد ارزیابی قرار گیرد. این روش به عنوان سوراخ کمر یا LP نیز شناخته می‌شود.

برخی از دلایلی که ممکن است پزشک بخواهد یک گرفتن مایع نخاع را انجام دهد، شامل موارد زیر است:

• تشخیص دلایل سردرد
• تشخیص علل تشنج غیرقابل توضیح
• تشخیص عفونت (شناسایی باکتری در مایع نخاعی)
• تجویز انواع خاصی از داروهای شیمی درمانی برای برخی از سرطان‌ها
• ارزیابی موارد غیرمعمول مانند مولتیپل اسکلروزیس، بیماری لایم، سندرم گیلن-باره و موارد دیگر
• بررسی وجود یا عدم وجود خونریزی در اطراف مغز (خونریزی زیرعنکبوتی؛ شناسایی مقدار کمی خون در مایعات)

یک فرد بزرگسال حدوداً ۱۴۰ میلی‌لیتر مایع نخاعی دارد. به طور معمول، یک بزرگسال روزانه ۳۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر مایع نخاعی تولید می‌کند. گرفتن مایع نخاع می‌تواند در هر فرد و در هر سنی انجام شود.

عوارض روش گرفتن مایع نخاع چیست؟

نخاع در سطح مهره‌های کمر اول یا دوم تمام می‌شود و سوزن معمولاً در سطحی از مهره‌های کمر سوم و چهارم یا چهارم و پنجم قرار می‌گیرد و نخاع را کاملاً از خطر دور می‌کند. اگرچه بسیار نادر است، اما در اثر گرفتن مایع نخاع، عوارض زیادی می‌تواند رخ دهد.

برخی از عوارض ناشی از گرفتن مایع نخاع عبارتند از :

• سردرد

سردرد ممکن است تا ۴۸ ساعت پس از گرفتن مایع نخاع شروع شود و معمولاً به مدت دو روز یا کمتر ادامه دارد. سردرد در حالت ایستاده معمولاً بدتر می‌شود و در حالت خوابیده کمتر می‌شود. علت سردرد نشت مایع نخاع از اطراف محل سوراخ است. در جوانان و مردان پس از پنچری کمر، خطر سردرد نسبت به افراد مسن و زنان افزایش می‌یابد. با مصرف مایعات فراوان، به ویژه محصولات حاوی کافئین مانند چای، قهوه و کولا، احتمال ابتلا به یکی از این نوع سردردها کاهش می‌یابد.

گاهی اوقات، تنها راه درمان سردرد، استفاده از روشی به نام تزریق خون است. در این روش، یک متخصص بیهوشی یا متخصص کنترل درد، مقدار کمی از خون خود را در محلی که گرفتن مایع نخاع انجام شده است، تزریق می‌کند. پس از این روش، معمولاً در عرض ۳۰ دقیقه، تسکین و تلطیف سردرد را تجربه می‌کنید.

• فتق ساقه‌ی مغز

یک وضعیت است که ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه به‌دلیل تومور مغزی یا عوامل دیگر می‌شود. این فشار می‌تواند پس از برداشتن نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی ایجاد شود و در نهایت منجر به فشرده‌سازی ساقه‌ی مغز و فتق آن (Brainstem herniation) گردد.

برای جلوگیری از این عارضه‌ی نادر، معمولاً قبل از انجام آزمایش مایع نخاعی، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) انجام می‌شود. این اسکن‌ها به منظور شناسایی نشانه‌های ضایعه‌ای که فضای جمجمه را اشغال کرده و موجب افزایش فشار داخلی می‌شود، انجام می‌شوند.

• خونریزی

ممکن است در نزدیکی محل سوراخ یا به‌صورت نادر در فضای اپیدورال رخ دهد.

چگونه برای گرفتن مایع نخاع آماده شوم؟

قبل از گرفتن مایع نخاع، شما نیازی به آماده‌سازی خاصی ندارید. همیشه از پزشک خود بخواهید که روند کار را به طور کامل برای شما توضیح دهد. این گفتگو به شما کمک می‌کند تا اضطرابی که ممکن است تجربه کنید را کاهش دهید. بیشتر از شیرهای ستون فقرات می‌توانند در طی ۱۰-۱۵ دقیقه به پایان برسند.

از شما خواسته می‌شود در حالی که پاها و باسنتان به سمت سینه و گردنتان کمی خم شده باشد، دراز بکشید. این حالت را معمولاً حالت جنینی می‌نامند. برخی از پزشکان ممکن است شما را در حالت نشسته قرار دهند، جایی که بدن خود را به جلو خم می‌کنید و دستان خود را روی یک سینی یا پشتی صندلی قرار می‌دهید. این یک جایگزین قابل قبول تر است.

استریل سازی در گرفتن مایع نخاع

گرفتن مایع نخاع با استفاده از تکنیک استریل انجام می‌شود، به این معنی که تمام ابزارها و مواد مورد استفاده استریل می‌شوند تا خطر عفونت به حداقل برسد.

سپس پزشک با توجه به نقاط برجسته بدن شما، مکان صحیح قرار دادن سوزن را مشخص می‌کند. معمولاً، پزشک این کار را با معاینه و لمس بالای استخوان لگن (در کنار شما) انجام می‌دهد. این ناحیه با منطقه کمر چهارم و پنجم، جایی که سوزن قرار می‌گیرد، همخوانی دارد.

پس از شناسایی ناحیه، محل استریل می‌شود که معمولاً شامل استفاده از محلول پاک‌کننده مایع و پارچه است.

یک داروی بی‌حس کننده (لیدوکائین) ابتدا به پوست و سپس به بافت‌های عمیق کمر شما تزریق می‌شود تا ناحیه کاملاً بی‌حس شود. این تزریق ممکن است باعث ناراحتی کوتاهی شود که معمولاً به عنوان احساس سوزش توصیف می‌شود. اگر در هنگام انجام این عمل دردی احساس می‌کنید، باید پزشک خود را مطلع کنید.

سپس سوزن معمولاً در پایین کمر، در سطح کمر سوم و چهارم یا کمر چهارم و پنجم شما قرار داده می‌شود. سوزن از بین دو مهره عبور می‌کند تا به فضای مایع وارد شود. حالت جنینی شما به فضاهای بین مهره‌ای را بازتر و گشوده‌تر می‌کند تا عبور سوزن راحت‌تر باشد.

گاهی اوقات، پزشک ممکن است فشار موجود در ناحیه حاوی مایع را اندازه‌گیری کند. این اقدام تغییری در روش عملیاتی ندارد و تأثیری بر نتایج ندارد. سپس مایعات به سری ویال‌هایی جمع‌آوری می‌شوند و سپس برای ارزیابی به آزمایشگاه ارسال می‌شوند. این مرحله ممکن است چند دقیقه به طول بیانجامد تا نمونه‌ها به صورت کامل جمع‌آوری شوند.

بعد از انجام عمل گرفتن مایع نخاع، چه اتفاقی می‌افتد؟ ممکن است پس از گرفتن مایع نخاع، از شما خواسته شود که برای مدتی صاف به پشت دراز بکشید. این کار به منظور کاهش احتمال بروز سردرد است. همچنین، مصرف مایعات، به خصوص محصولات حاوی کافئین مانند چای، قهوه و کولا نیز می‌تواند در کاهش سردرد کمک کند. ممکن است محل پنچر کردن نیز برای مدت یک تا دو روز مانند درد پس از خون‌گیری دردناک در بازو، درد داشته باشد.

مانند هر روشی که در آن پوست سوراخ می‌شود، باید منطقه را از نظر علائم عفونت کنترل کرد. در صورت بروز هر گونه قرمزی، تورم، ترشح چرک از ناحیه یا افزایش حساسیت به لمس، باید بلافاصله با پزشک مشورت کرد.

بعد از گرفتن مایع نخاع، زمانی که باید با پزشک تماس بگیریم به دلیل وابسته به دلیل گرفتن مایع نخاع است. ممکن است شما پس از این روند در بیمارستان بستری شوید یا از شما خواسته شود با پزشک خود مشورت کنید. اگر این روند در بخش اورژانس انجام شود، بعضی از نتایج به طور معمول در زمان مراجعه به شما ارائه می‌شود، در حالی که برخی دیگر از نتایج ممکن است به طور معمول در دسترس شما نباشند و تا ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول بکشد.

در صورت بروز هر یک از موارد زیر، باید با پزشک خود تماس بگیرید:

• عفونت: بندرت ممکن است عفونت در محلی که سوزن در آن قرار گرفته ایجاد شود. علائم و نشانه‌های عفونت شامل قرمزی، تورم، حساسیت به لمس یا وجود چرک از محل است.
• سردرد: سردرد ممکن است پس از گرفتن مایع نخاع رخ دهد و گاهی اوقات می‌تواند شدید باشد. در صورت بروز این موضوع، باید با پزشک خود تماس بگیرید. علائم و نشانه‌های عفونت یا سردرد شدید نیازمند توجه فوری پزشک هستند. اگر قادر به تماس با پزشک خود نیستید، باید بلافاصله از بخش اورژانس محلی خود کمک درخواست کنید.

مایع نخاعی نشانگر چه چیزهایی است؟

مایع نخاعی (CSF) می‌تواند به تشخیص بسیاری از شرایط زیر کمک کند، از جمله:

• تومورها (لنفوم، سرطان)
• عفونت ویروسی (انسفالیت)
• عفونت غشای مغز و نخاع (مننژیت)
• خونریزی (خونریزی زیر عنکبوتیه، سکته)
• اختلالات خود ایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس

علاوه بر آزمایش سلول‌های غیرطبیعی، می‌توان فشار مایع نخاعی (CSF) را اندازه‌گیری کرد تا تشخیص داده شود که آیا بیماران هیدروسفالی دارند یا خیر. فشار طبیعی مایع نخاعی بین ۷۰ تا ۱۸۰ میلی‌متر ورودی است.

نتایج گرفتن مایع نخاع نشانگر چه چیزی هستند؟

نمونه‌های مایع نخاعی برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شوند. تکنسین‌های آزمایشگاه در هنگام بررسی مایع نخاعی موارد مختلفی را بررسی می‌کنند، از جمله:

• ظاهر عمومی: مایع نخاعی به طور معمول شفاف و بی‌رنگ است. اگر رنگ آن ابری، زرد یا صورتی باشد، ممکن است خونریزی غیرطبیعی را نشان دهد. مایع نخاعی سبز ممکن است نشانگر عفونت یا وجود بیلی‌روبین باشد.
• پروتئین (پروتئین کل و وجود پروتئین‌های خاص). افزایش سطح کل پروتئین بیشتر از ۴۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر ممکن است عفونت یا یک بیماری التهابی دیگر را نشان دهد. مقادیر خاص آزمایشگاه ممکن است از یک مرکز پزشکی به یک مرکز درمانی دیگر متفاوت باشد.
• گلبول‌های سفید خون. مایع نخاعی به طور معمول حاوی ۵ گلبول سفید (لکوسیت‌های تک‌هسته‌ای) در هر میکرولیتر است. افزایش تعداد ممکن است نشان دهنده عفونت باشد. مقادیر خاص آزمایشگاه ممکن است از یک مرکز پزشکی به یک مرکز درمانی دیگر متفاوت باشد.
• قند (گلوکز). سطح پایین گلوکز در مایع نخاع ممکن است عفونت یا بیماری دیگری را نشان دهد.
• میکروارگانیسم‌ها. وجود باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها یا سایر میکروارگانیسم‌ها می‌تواند عفونت را نشان دهد.
• سلول‌های سرطانی. وجود سلول‌های غیرطبیعی در مایع نخاع مانند تومور یا سلول‌های خونی نابالغ می‌تواند انواع خاصی از سرطان را نشان دهد.

نتایج آزمایشگاه با اطلاعات بدست آمده در طول آزمایش، مانند فشار مایع نخاعی، برای ایجاد یک تشخیص احتمالی ترکیب می‌شوند.

سخن آخر
گرفتن مایع نخاعی در ناحیه کمر انجام می‌شود. در حین این عمل، سوزنی بین دو استخوان مهره قرار داده می‌شود تا نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی برداشته شود. این مایع، مغز و نخاع شما را احاطه کرده و از آنها در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کند.

مایع نخاعی می‌تواند به تشخیص عفونت‌های جدی مانند مننژیت کمک کند. همچنین، برای تشخیص اختلالات دیگر سیستم عصبی مرکزی مانند سندرم گیلن-باره و مولتیپل اسکلروزیس، یا سرطان‌های مغز و نخاع نیز استفاده می‌شود. علاوه بر این، گاهی از سوراخ کمر برای تزریق داروهای بیهوشی یا داروهای شیمی درمانی به مایع مغزی نخاعی استفاده می‌شود.

سوالات متداول آزمایش مایع نخاعی

آیا آزمایش مایع نخاعی پریودی را عقب می‌اندازد؟

هیچ گزارشی مبنی بر اینکه آزمایش مایع نخاعی بر عادت ماهانه تأثیرگذار است، وجود ندارد.

هزینه آزمایش مایع نخاعی چقدر است؟

با توجه به اینکه هزینه آزمایش مایع نخاعی در هر سال ممکن است متفاوت باشد، باید با مراجعه به آزمایشگاه مورد نظر خود و بررسی میزان حمایت بیمه‌ای، نسبت به برآورد هزینه اقدام نمایید.

آیا آزمایش مایع نخاعی ام اس را تحریک می‌کند؟

چنین ادعایی در هیچ منبع علمی ذکر نشده است.