باکتری‌ها (میکروارگانیسم‌ها) از جمله موجودات بسیار کوچکی هستند که تنها با استفاده از میکروسکوپ قابل مشاهده هستند. این موجودات تک‌سلولی به نام باکتری‌ها در تقریباً هر نقطه‌ای از جهان وجود دارند. آنها قادرند در هر شرایط آب و هوایی خاصی زندگی کنند. برخی از باکتری‌ها در هوا حضور دارند، در حالی که برخی دیگر در آب و خاک ساکن هستند. همچنین، باکتری‌ها قادر به زندگی در سطح خارجی، درون گیاهان، درون بدن انسان و حیوانات، و یا روی پوست آنها هستند.
عفونت باکتریایی چیست
به طور معمول، میلیاردها باکتری روزانه در بدن انسان به عنوان جزئی از زندگی می‌کنند، از جمله روی پوست، در دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و دستگاه تناسلی. اکثر این باکتری‌ها نه تنها بیماری ایجاد نمی‌کنند، بلکه در واقع برای سلامت انسان مفید و در برخی موارد حتی ضروری هستند. این باکتری‌ها در بسیاری از موارد به عنوان “باکتری‌های خوب” یا “باکتری‌های سالم” شناخته می‌شوند.
در اکثر موارد، کلمه “باکتری” در ذهن افراد نگرش منفی‌ای ایجاد می‌کند. اما در واقع، باکتری‌ها نقش‌های بسیار حیاتی در موجودات زنده و محیط زیست دارند. به عنوان مثال، می‌توان به باکتری‌های همزیست با گیاهان اشاره کرد. این باکتری‌ها که در خاک زندگی می‌کنند، شرایط مناسبی برای رشد و نمو گیاهان را فراهم می‌کنند.
با این حال، باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از باکتری‌ها برای بدن انسان مضر هستند، در حالی که برخی دیگر از آنها برای بدن انسان بسیار مفید و سودمند هستند. به عنوان مثال، در سیستم گوارش انسان، باکتری‌هایی وجود دارند که در هضم غذا بسیار ضروری هستند و در تولید ویتامین‌ها نقش اساسی دارند.
باکتری‌ها همچنین ایمنی بدن را تقویت می‌کنند و باعث می‌شوند بدن انسان در برابر باکتری‌های مضر و عوامل بیماریزا کمتر آسیب ببیند. اگر به طور کلی نژادهای مختلف باکتری‌ها را مورد بررسی قرار دهیم، متوجه خواهیم شد که باکتری‌های بیماریزا و مضر نسبت به باکتری‌های مفید و یا بی‌اثر بسیار کمتر هستند.
باکتری‌ها را می‌توان به دو دسته اصلی “گرم منفی” و “گرم مثبت” تقسیم کرد
همچنین از لحاظ شکل، باکتری‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند: باسیل‌ها که شکل میله‌ای دارند، کوکسی‌ها که شکل دایره‌ای یا توپی دارند، و اسپیریل‌ها که شکل حلزونی دارند.
باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. یکی از این تفاوت‌ها این است که باکتری‌های گرم مثبت دیواره سلولی ضخیمی دارند، در حالی که باکتری‌های گرم منفی این دیواره را ندارند.
برای شناسایی نژادهای باکتری‌ها در آزمایشگاه‌ها، از انواع رنگ آمیزی‌های گرم استفاده می‌شود که نوع گرم بودن باکتری را مشخص می‌کند. همچنین از روش‌های کشت باکتری‌ها با تعیین حساسیت آنتی‌بیوتیکی و سایر آزمایشات، برای شناسایی نژادهای باکتری‌ها استفاده می‌شود. این آزمایشات به تعیین درمان مناسب برای بیماری‌های عفونی باکتریایی در بدن بسیار کمک می‌کنند.
عفونت باکتریایی به وقوع می‌پیوندد زمانی که یک نژاد ضار از باکتری درون و بخش بیرونی بدن به تکثیر پرداخته و به اندازه کافی افزایش یابد. به طور کلی، وقتی باکتری‌های بیماریزا فرصت مناسبی را در بدن پیدا کرده و سریعاً به اندازه زیادی تکثیر شده و بر جمعیت باکتری‌های سالم بدن غلبه کنند، یا در بافت‌هایی که به طور معمول استریل هستند، رشد کنند، ما آن را عفونت باکتریایی در بدن می‌نامیم.
باکتری‌های مختلف توانایی آلوده کردن نقاط مختلف بدن را دارند. از بین بیماری‌هایی که ناشی از حضور باکتری‌های ضار در بدن بوجود می‌آیند، می‌توان به مننژیت، مسمومیت‌های غذایی و ذات‌الریه اشاره کرد، اما تنها تعداد کمی از بیماری‌ها ناشی از حضور باکتری در بدن هستند.
بعضی از بیماری‌ها که عوارض جدی یا تهدید کننده‌ی زندگی افراد هستند، می‌توانند به واسطه باکتری‌های بیماریزا به وجود بیایند. از این موارد می‌توان به مسمومیت خونی یا باکتریمی، نارسایی کلیوی و سندرم شوک توکسیک اشاره کرد.
در گذشته، باکتری‌های عفونی یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در جوامع انسانی بودند و باعث بروز بیماری‌های خطرناکی می‌شدند،
از جمله:
- تیفوس
- حصبه
- طاعون
- کزاز
ذات‌الریه و سایر عفونت‌های شدید
بطور کلی، باکتری‌های عفونی قادرند کیفیت و کمیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
همچنین، شیوع عفونت‌های باکتریایی مختلف چالش‌های اساسی را برای زندگی انسانها در طول تاریخ به همراه داشته است. به طوری که می‌توان گفت سرنوشت برخی از امپراتوری‌ها و امت‌ها تحت تأثیر این شیوع‌ها قرار گرفته و در برخی موارد سبب توسعه بسیاری از تمدن‌های بشری شده یا آنها را به زوال کشانده است.
انواع عفونت‌های باکتریایی
باکتری‌ها قادرند نقاط مختلف بدن انسان را درگیر کنند. به‌عنوان مثال، باکتری‌های مضر می‌توانند عامل ایجاد بیماری عفونت باکتریایی در ناحیه‌های زیر شوند:
- واژن
- گلو
- لوزه
- دستگاه گوارش انسان
عفونت باکتریایی واژن
یکی از شایع‌ترین انواع عفونت باکتریایی، عفونت باکتریایی واژن است که در خانم‌ها رخ می‌دهد. علت دقیق بروز این بیماری هنوز به طور کامل مشخص نشده است. این بیماری به نام باکتریال واژینوسیس یا BV نیز شناخته می‌شود و باعث افزایش ترشحات و تولید بوی نامطبوع در واژن می‌شود.
عفونت باکتریایی گلو
فارنژیت یا التهاب گلو یکی از بیماری‌هایی است که به دلیل عوامل مختلف، در بدن ایجاد می‌شود. یکی از عوامل ایجاد التهاب گلو عفونت باکتریایی است. این بیماری در فصل‌های سرد اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد خارش در ناحیه گلو می‌شود.
از آنجا که این بیماری به خطرناک نیست، می‌توان با مصرف مواد غذایی خاص، آن را درمان کرد. یکی از روش‌های درمان التهاب گلو، مصرف آلاسکا است. قند و لبنیات می‌توانند گلو را تحریک کنند؛ بنابراین، در صورت مبتلا شدن به التهاب گلو، مصرف آلاسکایی که بدون قند و لبنیات باشد، توصیه می‌شود. جوشانده لیمو و عسل که خواص آنتی‌بیوتیکی دارند، نقش مهمی در درمان این بیماری ایفا می‌کنند. همچنین، مصرف قرص‌های ضد التهاب مانند آسپرین، می‌تواند در درمان التهاب گلو نقش مؤثری داشته باشد.
عفونت باکتریایی لوزه
عفونت باکتریایی لوزه، با درگیری و التهاب بخش لوزه، باعث ایجاد گلودرد در فرد می‌شود. علامت اصلی ابتلا به این بیماری می‌تواند مشکلات در تکلم و بلع باشد. در برخی موارد، دهان فرد مبتلا به این بیماری ممکن است بوی بسیار نامطبوع و نشانگر عفونت لوزه باشد.
برای درمان این بیماری می‌توان:
- از محلول آب و نمک برای غرغره کردن استفاده کرد
- از آبنبات‌های مخصوص درمان گلودرد استفاده نمود
- عفونت باکتریایی کلیه
- صعود باکتری‌های مضر از مثانه به کلیه می‌تواند باعث ایجاد این بیماری در فرد شود
این باکتری‌ها ممکن است علایم زیر را ایجاد کنند:
- تب و لرز
- سوزش هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار
- در برخی موارد، ممکن است حالت تهوع و استفراغ نیز رخ دهد
در صورتی که شما علائمی از جمله ادرار خونی را در بدن خود مشاهده می‌کنید، به ویژه ادرار خونی، بایستی به پزشک مراجعه کنید. اگر این بیماری درمان نشود، ممکن است فرد را به بیماری سپسیس، که یک بیماری خطرناک و ممکن است مرگبار است، مبتلا کند.
اگر این بیماری به مرحله جدی و خطرناک نرسیده باشد، می‌توان با مصرف آنتی‌بیوتیک آن را درمان کرد. اما اگر شما به نوع حاد این بیماری مبتلا شده باشید، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان و تحت نظر یک پزشک متخصص عفونی داشته باشید.
عفونت باکتریایی کبد
باکتری‌های مضر می‌توانند ترشحات چرکی را در کبد تولید کنند. این ترشحات در کبد تجمع می‌یابند و باعث عفونت و آبسه آن می‌شوند. باید توجه داشت که این بیماری بیشتر سالمندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وجود عفونت در خون و مجاری صفراوی باعث ابتلا افراد به این بیماری می‌شود. درمان این بیماری معمولاً توسط پزشک با تجویز قرص یا شربت آنتی‌بیوتیک به فرد بیمار انجام می‌شود.
عفونت باکتریایی کلامیدیا
روابط جنسی خطرناک و عدم استفاده از وسایل پیشگیری مانند کاندوم می‌تواند باعث ورود باکتری کلامیدیا از ناحیه تناسلی یا دهانی به بدن شود. یکی دیگر از راه‌های انتقال این بیماری، زایمان است، زیرا نوزاد می‌تواند هنگام عبور از مجرای زایمان از مادر این باکتری را دریافت کند. علائم این بیماری در مردان و زنان ممکن است متفاوت باشد.
معمولاً مردان دچار درد در ناحیه بیضه‌ها و سوزش هنگام ادرار می‌شوند. در صورت ابتلا به این بیماری، زنان ممکن است دچار درد لگن و التهاب در ناحیه دهانه رحم شوند.
برای درمان این بیماری، مصرف گیاه دارویی گلدن سیل و داروهای آنتی‌بیوتیک می‌تواند موثر باشد.
نحوه عملکرد باکتری‌های بیماریزا
باکتری‌های بیماریزا به دلیل تکثیر سریع در بدن و تولید مواد شیمیایی سمی، قادرند به سرعت بافت‌های بدن را تخریب کرده و انواع بیماری‌ها را در بدن فرد ایجاد کنند.
تشخیص علائم عفونت باکتریایی
تشخیص بیماری‌های باکتریایی معمولاً به دلیل داشتن علائم بالینی غیر اختصاصی که ممکن است در چندین بیماری مختلف نشان داده شوند، با تأخیر روبرو می‌شود.
علائم بیماری‌های عفونی ساده مانند آنفولانزا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تب
- لرزش
- آب‌ریزش بینی
- سردردهای شدید
- گلو درد شدید
- بدن درد
- در برخی موارد، استفراغ و تهوع
این علائم بالینی در مراحل ابتدایی یک عفونت باکتریایی خطرناک مانند مننژیت مننگوکوکی نیز ممکن است وجود داشته باشند.
بنابراین، با وجود علائم بالینی مشترک در این دو بیماری که یکی ساده و دیگری بسیار خطرناک است، تشخیص این دو بیماری از یکدیگر بسیار مشکل است. تشخیص زودهنگام مننژیت مننگوکوکی یکی از عوامل بسیار مهم در درمان آن است. تشخیص زودهنگام علائم بالینی پیشرفته مننژیت می‌تواند به طور قابل توجهی به درمان زودهنگام فرد و بهبود بیمار کمک کند و از عوارض شدید و حتی مرگ وی جلوگیری نماید.
بهتر است برای اطمینان از اینکه این علائم مربوط به عفونت باکتریایی هستند، با پزشک عفونی مشاوره آنلاین داشته باشید.
تفاوت عفونت باکتریایی با بیماری‌های دیگر
بیماری‌های عفونی توانایی جداسازی خود را از سایر بیماری‌ها دارند به دلایل متعددی. یکی از این دلایل تأثیر قابل توجه و غیرقابل پیش‌بینی بیماری‌های عفونی است. این بیماری‌ها دارای مقاومت پایدار در برابر ابتلا مجدد به آنها هستند و انتقال آنها بسیار آسان می‌باشد. علاوه بر این، ریشه‌کنی بیماری، جهش و سازگاری با انسان، جداسازی این نوع عفونت‌ها از منابع حیوانی یا همراهی با آنها، دسترسی به روش‌های درمان متنوع و قابلیت پیشگیری از ایجاد این عفونت‌ها در افراد مستعد، مواردی هستند که نشان می‌دهند بیماری‌های عفونی قابل تمایز از سایر بیماری‌های موجود هستند.
تفاوت عفونت باکتریایی و ویروسی
- درمان عفونت‌های ویروسی
بیماری‌هایی که به وسیله باکتری‌ها و ویروس‌ها ایجاد می‌شوند، ممکن است علائم مشابهی نظیر تب، التهاب، سرفه، اسهال، استفراغ، کوفتگی و خستگی را داشته باشند. اما همه این علائم نشانگر واکنش سیستم ایمنی بدن در مقابل موجودات زنده عفونی است.
از مهم‌ترین تفاوت‌ها بین ویروس‌ها و باکتری‌ها، اندازه کوچکتر ویروس‌ها است. ویروس‌ها بر خلاف باکتری‌ها، بدون میزبان زنده نمی‌توانند به طور مستقل زندگی کنند.
همچنین، ویروس‌ها دارای توانایی تبدیل سلول‌های طبیعی به سلول‌های بدخیم یا سرطانی نیز هستند. برخلاف باکتری‌ها، ویروس‌ها اغلب بیماریزا هستند و هر نوع ویروس می‌تواند به ایجاد یک بیماری خاص مرتبط باشد. به عنوان مثال، برخی ویروس‌ها می‌توانند به سلول‌های کبدی، خونی یا دستگاه تنفسی حمله کنند، و در برخی موارد، هدف ویروس‌ها می‌توانند همچنین باکتری‌ها باشند.
تشخیص عفونت باکتریایی یا ویروسی بسیار سخت است و در صورت مشکوک بودن، حتماً باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه، اسهال و مننژیت ممکن است ناشی از هر دو عامل بیماریزا باشند.
به همین دلیل، پزشک متخصص با پرسش سوابق بیماران، انجام آزمایشات و معاینات بالینی، می‌تواند علت بیماری را تشخیص دهد. در برخی موارد، حتی نمونه‌برداری از بافت مورد نیاز نیز لازم است.
تفاوت عفونت باکتریایی و قارچی
بزرگ‌ترین تفاوت بین عفونت باکتریایی و قارچی این است که عفونت‌های قارچی بیشتر از طریق پوست و ریه می‌توانند بدن را بیمار نمایند. برای درمان عفونت‌های قارچی، استفاده از داروهای ضد قارچ ضروری است و مصرف آنتی‌بیوتیک به آن توصیه نمی‌شود.
روش‌های تشخیص عفونت باکتریایی
محققان و پزشکان برای مقابله با انواع عفونت‌های باکتریایی، پژوهش‌های فراوانی در زمینه‌های مختلف انجام داده‌اند تا بتوانند راه‌هایی برای تشخیص، درمان، کنترل و پیشگیری از این بیماری‌های عفونی پیدا کنند.
DNAها ماکرومولکول‌هایی هستند که تمام اطلاعات ژنتیکی یک موجود زنده را به راحتی در خود جای می‌دهند. بنابراین، با بررسی اطلاعاتی که بر روی DNA ذخیره شده است، می‌توان به بسیاری از ویژگی‌های خاص موجود زنده و حتی برخی از بیماری‌های ژنتیکی آن پی برد.
یکی از شاخه‌های علوم به نام پزشکی مولکولی وجود دارد که برای:
تشریح ساختار و سازوکارهای مولکولی انواع بیماری‌ها
استفاده از روش‌های تشخیص مولکولی برای بیماری‌های غیرعفونی و عفونت باکتریایی
برطرف کردن خطاهای ژنتیکی
از روش‌های شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی، آمار زیستی و روش‌های پزشکی استفاده می‌کند. بنابراین، هدف اصلی پزشکی مولکولی به دست آوردن درک صحیحی از بیماری و سلامتی، درک اینکه چگونه سلامتی در بدن انسانها حفظ می‌شود، و همچنین درک پیشرفت و مکانیسم بیماری‌های انسانی است. به عبارت دیگر، محققان با درک صحیح از فرآیندهای بیماری، راه‌های جدیدی برای تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌ها را پیدا می‌کنند.
وضعیت بیولوژیکی یک موجود زنده در سطح ژنتیکی با استفاده از تشخیص‌های مولکولی ارزیابی می‌شود. سپس با شناسایی کدهای ژنتیکی DNA در بدن موجود زنده، تفاوت‌هایی که بین افراد مستعد به بیماری و افراد غیرمستعد و همچنین گزینه‌های درمانی بیماری وجود دارد، مشخص می‌شود.
تشخیص مولکولی عفونت باکتریایی به وسیله تشخیص‌های مولکولی امکان‌پذیر است. این تشخیص براساس ترادف‌های خاصی از مولکول‌های DNA صورت می‌گیرد که برای تشخیص جهش‌های ژنتیکی در ویروس، باکتری، و یا سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
روش‌های سنتی نیز در تشخیص عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند و تاریخچه‌ی طولانی‌ای دارند. این روش‌ها همچنان در برخی موارد استفاده می‌شوند. اما به طور کلی، در دهه‌های اخیر روش‌های مولکولی متعددی وجود دارند که به راحتی تشخیص میکروب‌ها و یا فرآورده‌های آنها را به انسانها ارائه می‌دهند، و در تشخیص عفونت‌های میکروبی و یا عوامل موجب آنها کاربرد گسترده‌ای دارند. در ادامه، به بررسی روش‌های مولکولی و سنتی می‌پردازیم.
روش‌های مولکولی در تشخیص عفونت باکتریایی از دهه ۸۰ میلادی به بعد استفاده می‌شوند. این روش‌ها براساس تشخیص هویت مولکولی برای بیماری‌های عفونی استفاده می‌شوند. به دلیل توانایی‌های خاص و منحصر به فرد در ژنوم انواع باکتری‌ها در سطح جنس، گونه، زیرگونه و حتی سویه، واکنش‌های زنجیره‌ای پلیمراز به سرعت شناخته شدند و توانستند توالی خاصی از اسید نوکلئیک باکتری را تکثیر کنند و امکان تشخیص سریع دامنه بسیار وسیعی از عوامل بیماری‌های عفونی را فراهم کنند.
تشخیص و شناسایی میکروارگانیسم‌ها با استفاده از آزمایش‌های مولکولی یک انقلاب اساسی در شناسایی به وجود آورده است. این روش‌ها که نسبتاً هزینه کمی دارند و ساده هستند، به ویژه در مورد تشخیص باکتری‌های غیرقابل کشت و یا با رشد سخت که از حساسیت ارزشمندی برخوردارند، بسیار مفید هستند.
نظرات کاربران