روانشناسی زرد چیست

روانشناسی زرد  چیست و چه تفاوتی با روانشناسی علمی دارد؟ و چرا باید از آن دوری کرد؟

در سال‌های اخیر، توجه افراد به مسائل روانشناسی بیشتر شده و تعداد آن‌هایی که برای مشاوره فردی و به اشتراک گذاشتن مسائل شخصی خود با مشاور یا روانشناس، رو به افزایش است. در این موضوع، باید تفاوت اصالت روانشناسی با جو و تبلیغات را بدانیم. “روانشناسی زرد” یک اصطلاح وسیع است که شامل مفاهیم و تئوری‌هایی درباره رفتار و زندگی ذهنی انسان است، و مدعی بر مبنای علم روانشناسی است. اما در واقع، روانشناسی زرد کاملاً از روانشناسی علمی متمایز است.

روانشناسی زرد چیست؟

روانشناسی زرد اغلب به دنبال پیشنهاد راه حل‌های سریع برای مشکلات مهم و دشوار است. این روش‌ها در اصل از سوی پژوهش‌ها و جامعه علمی تأیید نمی‌شوند، اما توسط افراد عادی مورد توجه قرار گرفته‌اند. افرادی که به دنبال بهبود حال و روزگار خود هستند، برای رسیدن به این هدف از روانشناسی زرد استفاده می‌کنند.

روانشناسی زرد در ایران نیز شایع شده است و شما حتماً با این نوع از کلاس‌ها و کتاب‌هایی که برای مشکلات پیچیده راهکارهای سریع ارائه می‌دهند، آشنا هستید. برای مثال، می‌توان به آزمون‌های شخصیت‌شناسی اشاره کرد که بنیاد علمی ندارند و با چهار پرسش خنده‌دار و بی‌معنی به شما می‌گویند که چه شخصیتی دارید! این‌ها نمونه‌هایی از روانشناسی زرد هستند. در صورت داشتن هرگونه مشکل، به جای اینکه در دام روانشناسی زرد گرفتار شوید، می‌توانید به کلینیک‌ها و کارگاه‌های روانشناسی عمومی مراجعه کرده و مشکلاتتان را با روش‌های ریشه‌یابی شده حل کنید.

تاریخچه روانشناسی زرد

روانشناسی زرد برای اولین بار در قرن هفدهم در میان مردم شایع شد. در آن زمان، افرادی مانند جان لاک و دکارت به موضوعاتی پرداختند که در حال حاضر به عنوان تئوری‌های روانشناسی شناخته می‌شوند. همچنین، کتاب “تفسیر خواب” فروید و کتاب “فرار از زندان” اریک فروم، باعث علاقه مردم به روانشناسی زرد شدند. اولین کتابی که به طور مستقیم در آن درباره موضوعاتی مانند یوگا و مذاهب شرقی صحبت شد، کتاب “فرار از زندان” بود. بعد از انتشار این دسته از کتاب‌ها و علاقه‌ای که مردم نسبت به آن‌ها نشان دادند، افراد دیگری کتاب‌های جدیدی را منتشر کردند و روانشناسی زرد بیش از پیش در سطح جهان شایع شد. برای مثال، کتاب “مردان مریخی و زنان ونوسی”، یکی از کتاب‌های زردی است که درباره روابط عاشقانه منتشر شده است. این کتاب به قدری معروف شد که حتی بسیاری از زوج‌ها به جای استفاده از خدماتی مانند مشاوره طلاق یا حتی مشاوره قبل از ازدواج، موضوعات مطرح شده در آن را مورد توجه قرار می‌دادند. با این حال، موضوعات این کتاب برای حل مشکلات بسیاری از زوج‌ها مناسب نبود.

حرف حساب روانشناسی زرد چیست؟

در این روزها، در فضای دیجیتال شاهد ترویج روانشناسی زرد و محتواهایی هستیم که در شبکه‌های اجتماعی مختلف به نمایش گذاشته می‌شوند. این امر باعث شده است تا تصورات غلطی درباره روانشناسی شکل بگیرد. بسیاری از افراد فکر می‌کنند که روانشناسی، همان حرف‌های انگیزشی و قشنگی است که در صفحات مختلف اینستاگرام و لابه‌لای استوری‌های رنگی بلاگرهای مختلف می‌بینند یا می‌شنوند؛ اما واقعیت این است که چیزی که این روزها در گوش‌های ما گفته می‌شود، چیزی جز روانشناسی زرد نیست.

روانشناسی زرد، تصویری خیالی از جهان و روان انسان ارائه می‌دهد و سعی دارد تا با ارائه تکنیک‌های ساده و در کمترین زمان ممکن، افراد را به موفقیت‌های بزرگ هدایت کند. در این نوع روانشناسی، تفاوت‌های روانشناختی بین افراد مورد توجه قرار نمی‌گیرد و حتی شرایط فردی که در آن قرار دارید نیز نادیده گرفته می‌شود. به عبارتی، در روانشناسی زرد، برای یک روانشناس، اهمیتی ندارد که شما چه شخصی هستید و چه توانایی‌ها و محدودیت‌هایی دارید و نسخه‌ی یکسانی وجود دارد که قرار است مشکلات همه را حل کند.

یکی از جملات مشهور روانشناسان زرد و شیوع‌دهندگان آن، “انسان در محدودیت‌ها ستاره می‌شود” است. این جمله ممکن است به یاد افرادی بیافتاند که با وجود شرایط سخت، موفقیت‌های بزرگی را کسب کرده‌اند و نامشان به گوش همگان رسیده است. اما همچنین باید به افرادی نیز توجه کرد که با تلاش‌های فراوان، نتوانسته‌اند شرایط را تغییر دهند و شکست خورده‌اند.

نیازی نیست که این نکته را برای شما تلخ کنم، فقط می‌خواهم تا در کنار نمونه‌های انگیزه‌بخش، به واقعیت‌ها و تیرگی‌های دیگر نیز توجه کنید. شاید خودتان هم به خودتان بپرسید که با دیدن این واقعیت‌ها، چه چیزی را می‌توانید از آن‌ها یاد بگیرید؟ آیا می‌خواهید در این روزهای سخت، از این دلخوشی‌ها و انگیزه‌ها بی‌اطلاع بمانید؟

به باور من، هدفم این نیست که شما را ناامید یا دلسرد کنم. من می‌دانم که شنیدن جملات روانشناسی زرد، ممکن است حال شما را بهبود بخشد؛ اما به همین ترتیب، می‌دانم که این حرف‌ها مانند دارویی هستند که فقط برای چند ساعت، چند روز یا شاید چند ماه، تاثیر خود را دارند. وقتی مدتی گذشت و موفقیتی که وعده شده بود به شما داده نشد، درد و ناامیدی شما به شدت افزایش خواهد یافت.

برای بهتر درک کردن منظورم، با یک جمله دیگر از روانشناسی زرد ادامه می‌دهم. این جمله معروف می‌گوید: “اگر کسی فقیر به دنیا بیاید، تقصیر خودش نیست؛ اما اگر فقیر از دنیا برود، این دیگر تقصیر خودش است!”

به جای دوری نرویم و به زندگی خودمان نگاهی بیندازیم. درآمدی که داریم، آیا با تلاشی که می‌کنیم متناسب است؟ تا به حال چند بار احساس کرده‌ایم که مانند روی تردمیلی داریم دویدن می‌کنیم ولی به هیچ جا نمی‌رسیم؟ بسیاری از افراد در وضعیت بدتری هستند و در هر دری که می‌زنند، بسته است. بنابراین، اگر بخواهیم به حرف‌های روانشناسان زرد توجه کنیم، باید بگوییم که مسئولیت فقر و بدبختی ماست و شرایط، در این وضعیت نقشی ندارند.

اگر هر تلاشی به نتیجه می‌انجامید و هر کسی که پشتکار دارد به آرزوهایش برسد، دیگر خبری از انسان‌های شکست‌خورده و دلسرد نبود. در این صورت، شاید من هم در قطب جنوب بودم و با پنگوئن‌های دوست‌داشتنی سلفی می‌گرفتم!

تمامی این نارسایی‌ها و شکست‌ها در یک طرف، حس بدی که در نهایت و از صدقه‌سرای روان‌شناسی زرد به انسان می‌رسد، نیز در یک طرف است؛ حس تلخ ناکافی بودن و شرم. این اتفاق برای این است که در روانشناسی زرد، باور بر این است که با تلاش، حتماً می‌توان به موفقیت دست پیدا کرد و اگر هدفی را نتوانستید برآورده کنید، به این دلیل است که کافی تلاش نکرده‌اید.

روانشناسی زرد سعی می‌کند تا توجه شما را از شرایط و تفاوت‌هایی که بین افراد وجود دارد، منحرف کند. توانایی‌های افراد متفاوت هستند و همین تفاوت‌ها باعث می‌شوند تا فردی در محدودیت‌ها تبدیل به ستاره شود، در حالی که دیگری شکست بخورد و هیچ حرفی برای گفتن نداشته باشد. همچنین، در کنار همه این‌ها، وجود ژن خوب نیز حقیقتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. افرادی که بیشتر از توانایی‌ها و تلاش‌هایشان موفق می‌شوند، همان افرادی هستند که ژن خوبی دارند و با یک قدم کوچک به قله‌ی موفقیت می‌رسند.

در جهان ما، همه جا شایسته‌سالاری حاکم نیست و به همین دلیل، بسیاری از تلاش‌های ما نتیجه دلخواه را به همراه ندارند. اگر قرار باشد با اصول روانشناسی زرد پیش برویم و توقع داشته باشیم که هر تلاشی به موفقیت ختم می‌شود، در واقع به زندگی رکوب می‌خوریم و عاقبت خوشی در انتظارمان نخواهد بود.

تفاوت روانشناسی زرد با روانشناسی واقعی چیست؟

یکی از ویژگی‌های روانشناسی زرد، این است که به مردم می‌گوید خودتان توان حل کردن تمامی مشکلات را دارید. در حقیقت به این تفکر رسیده‌اند که تمامی عوامل بیرونی را نادیده می‌گیرند و موفقیت را به عملکرد شخصی یک فرد وابسته می‌دانند. در حالی که این دیدگاه اشتباه است و عوامل محیطی و شرایطی که فرد در آن بزرگ شده است، بر موفقیت او بسیار تأثیرگذار هستند. به عنوان مثال، کودکی که در یک خانواده ثروتمند بزرگ شده، از نظر عقاید و آموزه‌ها با کودکی که در خانواده فقیر بزرگ شده، تفاوت دارد. همچنین، تمامی مشکلات با تلاش شخصی حل نمی‌شوند. به عنوان مثال، فردی که افسردگی شدید دارد، باید به کمک یک روانشناس به راه‌حل برسد زیرا تنها نمی‌تواند مشکل خود را حل کند.

نتایج بزرگ در زمانی کوتاه!

واقعیت این است که خواستن مساوی توانستن نیست. پیروزی در یکبار تلاش، شما را به فردی موفق تبدیل نخواهد کرد و در واقع، موفقیت های یک شبه تنها مرتبط با کتاب های روانشناسی زرد هستند و در دنیای واقعی جایی ندارند.

رؤیاپردازی

امید و خوش‌بینی، رفتاری سودمند هستند که در روانشناسی علمی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، این دو ویژگی نیز یک سطح و استاندارد خاصی دارند. خوش‌بینی کاذب، افراد را از تلاش و کوشش باز می‌دارد و آنها را به سوی رفتارهای منفعلانه سوق می‌دهد. به عبارت دیگر، روانشناسی زرد تنها به دنبال آموزش امید و رویاپردازی واهی به مردم است.

انواع روانشناسی زرد

شبکه‌های اجتماعی و وبسایت‌ها:

با وجود شبکه‌های اجتماعی، کسب شهرت و محبوبیت در میان مردم بسیار راحت‌تر از گذشته شده است و به همین دلیل، شبکه‌های اجتماعی منبعی برای انواع روانشناسی زرد تبدیل شده‌اند. بسیاری از افراد با تولید محتوا، کاربران مختلف را به خود جذب می‌کنند و مطالب روانشناسی زرد را با قیمت‌های هنگفت به آن‌ها می‌فروشند.

کتاب‌های خودآموز:

کتاب‌ها قدیمی‌ترین نوع روانشناسی زرد هستند و برای اولین بار در کتاب‌ها مطرح شده‌اند. کتاب‌های روانشناسی زرد رویکرد درست علمی ندارند.

برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی:

در بعضی از موارد، کارشناس یک برنامه تلویزیونی، علم تخصصی ندارد و تنها آموزه‌های روانشناسی زرد را در اختیار مردم قرار می‌دهد.

پکیج‌های آموزشی:

نوع دیگری از روانشناسی زرد، پکیج‌های آموزشی هستند که در چند سال اخیر بسیار رواج داشته‌اند. به صورت کلی در این پکیج‌ها به مردم رویاپردازی می‌کنند و تنها مانند مسکن، آن‌ها را امیدوار می‌کنند که به راحتی و بدون هیچ سختی، زندگی شان تغییر می‌کند.

چگونه روانشناسی زرد را تشخیص دهیم؟

در روانشناسی زرد، اغلب نظریه‌ها ثابت هستند و با مقایسه سخنرانی و موضوعات آنها در چند سال گذشته و صحبت‌های امروزشان، متوجه خواهید شد که حرف جدیدی ندارند و تغییراتی در صحبت آنها نخواهید دید. در واقع، این روانشناسان، با هدف کسب درآمد بیشتر، حرف‌های ساده و خالی از محتوا را تکرار می‌کنند و از روش‌های قدیمی برای جذب مخاطب استفاده می‌کنند. در حالی که روانشناسی علمی، دیدگاه‌های جدیدی از شگفتی‌های بشر را نشان می‌دهد و روش‌های جدیدی را برای تشخیص، درمان و ارزیابی بیماری‌ها ارائه می‌دهد.

علم روانشناسی، با استفاده از روش‌های علمی، رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان‌ها را بررسی کرده و آنها را به بهترین پاسخ راهنمایی می‌کند. این روند زمان‌بر است و تفاوت اصلی روانشناسی علمی و روانشناسی زرد را نشان می‌دهد. در روانشناسی زرد، بر خلاف روانشناسی علمی، راه‌های ساده و بی‌محتوا را پیشنهاد می‌دهند و از این به عنوان راه‌حل‌های موفقیت خود استفاده می‌کنند.

در حال حاضر، به دلیل استفاده روزافزون از شبکه‌های اجتماعی، محتواهای روانشناسی زرد در حال افزایش هستند و افرادی که تحصیلات علمی و آکادمیک ندارند، با دیدن ویدئوها و متون جذاب و اغواکننده در حوزه احساسات و عواطف، به خودشان اجازه ورود به روانشناسی را می‌دهند. لذا برای تشخیص روانشناسی زرد، بهتر است به دنبال محتواهایی با رویکرد علمی و استناد به تحقیقات و مطالعات جدید بگردید.

چگونه از روانشناسی زرد دوری کنیم؟

برای دوری از روانشناسی زرد، ابتدا باید به خواندن کتاب‌های روانشناسی علمی توجه کنید. اما باید توجه داشت که بعضی از این کتاب‌ها در طبقه‌بندی روانشناسی زرد دلیل علمی ندارند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که به همراه مطالعه کتاب‌های روانشناسی، با یک روانشناس خبره مشورت کنید.

همچنین باید در نظر داشت که در مشکلات روانشناسی زرد توصیه‌های کلی برای همه وجود ندارد. بنابراین بهتر است به توصیه‌های تخصصی متخصصان روانشناسی در هر موردی رجوع کنید. به عنوان مثال، برای مشکلات خانوادگی، بهتر است به مشاوره خانواده مراجعه کنید تا توصیه‌های تخصصی دریافت کنید.

نکته مهم دیگر این است که هیچگاه بدون دلیل علمی و منطقی، حرفی را پذیرفتن نباید و باید سعی کنید برای هر حرفی، ریشه علمی و منطقی پیدا کنید. برای مثال، زوجی که با مشکلات در رابطه خود مواجه هستند، به جای مطالعه کتاب‌های روانشناسی زرد، به متخصصان حوزه روابط زوجی مراجعه کنند.